Speksteen en gesteente in het algemeen

Speksteen in het algemeen
Alles wat je wilt weten over speksteen en andere soorten gesteente en alles wat daarbij komt kijken. 

Wat gebeurt er onder onze voeten?
Zoals we wellicht weten, is de aarde onder onze voeten altijd in beweging. Dit hebben wij over het algemeen niet door, omdat we dit niet kunnen zien of voelen. De verschillende platen van de aardkorst, die op het vloeibare, heel erg hete, binnenste van de aarde (magma) rusten, zijn door de bewegingen van de aarde vaak aan het schuiven. Normaal gaat dit prima langs elkaar heen, maar soms botsen deze platen onderling of schuiven ze over elkaar. Dan ontstaan er, zoals wij het kennen, vulkaanuitbarstingen, aardbevingen en/of zelfs gebergten.

De bewegingen van magma tegen de aardkorst (en daardoor het schuiven van de aardplaten) zorgen ervoor dat vele soorten gesteenten ontstaan, maar ook vergaan. Zoals eerder genoemd zijn de aardplaten altijd in beweging. Naast het feit dat dit mogelijke natuurrampen kan veroorzaken, zorgt dit er ook voor dat lagen steen omhoog kunnen komen of dieper wegzakken. Doordat dit proces al miljoenen jaren bezig is, hebben de organismen die leven op de aarde al veel soorten steen gezien.

Verschillende gesteenten
We weten dat er verschillende soorten gesteenten bestaan. Om deze goed te kunnen onderscheiden zijn er categorieën gemaakt op basis van hoe deze gesteenten ontstaan zijn.

 

 

 

Stollingsgesteenten
Dit is een gesteente dat ontstaan is uit vloeibare magma, vrijgekomen bij bijvoorbeeld een vulkaanuitbarsting. Na blootstelling aan de fenomenen boven de aardkorst, stolt het magma en transformeert het in een kristallijne steensoort. Denk bijvoorbeeld aan Basalt en Graniet. De snelheid van stolling bepaalt uiteindelijk de hardheid/structuur van de steen. Deze gesteenten ontstaan dus door een (combinatie) van een endogeen (van binnenuit) en exogeen (van buitenaf) proces.

Sedimentaire gesteenten
Eenmaal in aanraking met natuurlijke fenomenen boven de aardkorst, worden de magmatische gesteenten verder aangetast. Dit exogene proces noemen wij erosie. Onder invloed van onder andere de zon, wind, neerslag en water wordt het gesteente geschuurd tot kalk, zand en klei wat opgelost is in water. Dit overgebleven materiaal zal zinken, wat zal zorgen voor een laagje op de bodem. Door deze cyclus zullen steeds meer laagjes ontstaan, waardoor er toenemende druk ontstaat op de bodem. Na enige tijd zal door dit proces gesteente ontstaan; sedimentair gesteente. Een van de beste voorbeelden hiervan is kleisteen.

 

Metamorfe gesteenten
Gesteente dat wordt blootgesteld aan zeer extreme temperaturen en hoge druk, wordt  omzettingsgesteente genoemd. Door dit proces krijgt het gesteente een nieuwe textuur wegens herkristallisering. Dit omvormingsgesteente is het beste te herkennen aan de bandstructuur die over de kei kan lopen. Wanneer kleisteen (sedimentair) wordt gemetamorfoseerd door de hitte en druk, ontstaat er Speksteen. Over dit specifieke stuk steen gaan we het verder hebben in dit blog.

 

Speksteen
In het atelier van Simone van Olst werken wij met verschillende soorten steen. Een van de meest gebruikte soorten is Speksteen, ook wel Zeepsteen, Soapstone of Steatiet genoemd. De steensoort heeft zijn naam te danken aan het vettige gevoel van de steen. Speksteen is een stollingsgesteente, wat al langer dan twee miljard jaar geleden gevormd is in de aardkorst. De steensoort kan goed tegen hoge temperatuur, en wordt daarom regelmatig gebruikt om kachels van te maken.

 

Samenstelling
Speksteen is erg divers. Dit komt door de samenstelling van de natuursteen. De grote hoeveelheid talk, zo’n 40 tot 50 procent, zorgt ervoor dat deze zacht aanvoelt en makkelijk te bewerken is. Toch is niet iedere vorm van Speksteen zacht. Sterker nog, hoe donkerder de kleur, hoe meer metalen in de steen zitten, hoe harder en hoe moeilijker het te bewerken is. De aanwezigheid van 5 tot 10 procent chloriet zorgt voor de mooie structuur van de kei, naast het feit dat deze zorgt voor de meest spectaculaire kleuren. Speksteen komt namelijk niet alleen voor in het bruin, wit en zwart, maar ook in het roze, groen en rood. Vooral de witte en roze stenen zijn het makkelijkst te bewerken, omdat deze het zachtst zijn. Bent u beginnend beeldhouwer, dan is Speksteen om deze reden de beste optie voor u. De kleuren kunnen na bewerking, schuren en polijsten eventueel nog verdiept worden door de steen in de was te zetten.

Sommige kleuren Speksteen zijn meer gelaagd dan andere kleuren. De donkere kleuren (limoen- en donkergroen) zijn vaak gelaagd en lichtere kleuren (roze en lichtgroen) zijn over het algemeen niet gelaagd. Gelaagdheid houdt in dat steen is ontstaan is uit dunne laagjes afgezet zand. Het verschil tussen de gelaagde en niet gelaagde gesteentes is dat deze bij een hoge gelaagdheid sneller af zal brokkelen wanneer er in de steen gehakt wordt. De zogenoemde breukvlakken geven de beeldhouwer een uitdaging, omdat deze breuken niet altijd direct zichtbaar zijn. De kans is vrijwel altijd aanwezig dat er iets fout gaat tijdens het beeldhouw proces. Het is altijd mogelijk om de breukjes te herstellen met lijm, maar beter is het om te proberen te voorkomen dat er ongewenst stukjes van de steen afbreken.

 

Functies van Speksteen
De reden dat deze ‘’zachte’’ steen toch veel varieert als functie, komt door de aanwezigheid van mogelijk 40 tot 50 procent magnesiet in de steen. Dit zorgt voor een snelle warmteopname en voor vuurbestendigheid. Sterker nog, Speksteen kan zo’n twee keer meer warmte opnemen dan andere vuurvaste steensoorten! Vooral Tulikivi Speksteen is een goed voorbeeld van de aanwezigheid van magnesiet in de steen. Niet ieder gesteente is vuurvast of heeft de zachtheid van Speksteen. Hardheid wordt bepaald door het mineraal waar de steensoort uit bestaat. Ook de locatie en de manier waarop de steen wordt gevormd zijn factoren voor de verschillende hardheden. Zo zacht als Speksteen is, zo hard is een diamant.

Naast de functie als kachel kan Speksteen goed gebruikt worden als middel om andere stoffen mee samen te stellen. Denk hierbij aan isolatiemateriaal in de bouw, maar ook talkpoeder! Verder is het ook te vinden bij de bakkerij, waar de stof als functie heeft mogelijke klonten tegen te gaan en vastplakken te voorkomen door de hoeveelheid talk. Daarnaast kan het gebruikt worden om een mooie glans te creëren zonder dat het deeg er een groot gedeelte van opneemt, in tegenstelling tot bijvoorbeeld poedersuiker. Het is dus een erg divers middel, wat zelfs te eten is. 

Speksteen wordt ook gebruikt om beelden van te maken. Dit gaat al terug naar 2000 voor Christus. Zo zijn er naast beelden ook gebruiksvoorwerpen van Speksteen in de graftomben en piramiden van de farao’s. Er wordt geloofd dat destijds Speksteen bewerkt werd met andere scherpe stukken steen. Het maken van beelden wordt inmiddels vooral gedaan door het gebruik van een rasp en schuurpapier, een kwastje en, voor de finishing touch, olie.

 

Soorten Speksteen

Speksteen komt in vele vormen voor. Deze kunnen wij in vijf groepen verdelen; Keniaans, Iraans, Indiaas, Chinees en Braziliaans.

• Keniaans
  Dit is de hardste steen in het rijtje, het gesteente heeft een hardheid tussen de 2.5 en 3. Dit maakt het onpraktisch om als beginnend beeldhouwer te gebruiken, in tegenstelling tot wat men verwacht van Speksteen. Een beitel en hamer helpen je om Speksteen van deze hardheid makkelijk te kunnen bewerken. In deze steen zit een hoog percentage kaolin (grondstof voor porselein).
• Iraans
  De stukken Speksteen uit Iran kunnen qua hardheid erg uit elkaar lopen. Wanneer deze rode en oranje tinten vertoont, is deze relatief hard. Een witte kleur betekent juist dat deze bewerkt kan worden met de nagels.
• Indiaas
  Dit is een relatief harde soort Speksteen. De hardheid van de steen zit tussen de 1,5 en 2 op de schaal van Mohs. Deze soort natuurgesteente wordt in Nederland niet veel geïmporteerd.
• Chinees
  De Chinese soort is makkelijk te bewerken, omdat deze een erg lage hardheid heeft. Deze Speksteen heeft een gemiddelde hardheid van 1 tot 1,5 op de schaal van Mohs. De roze en witte kleuren van deze soort komen transparant en helder over, meer dan de andere soorten Speksteen. Hakken is af te raden bij deze soort, omdat de steen te zacht is om klappen te verdragen.
  
• Braziliaans
  Dit is de zachtste soort in het rijtje met een hardheid van 1, wat komt door de grote hoeveelheid talk in het gesteente. Dit betekent dat het makkelijk te bewerken is, maar ook veel uitdagingen met zich meebrengt. Zo is deze steen gevoelig voor scherpe voorwerpen, zelfs voor nagels! Een krasje is al duidelijk zichtbaar bij deze steensoort. Handschoenen dragen tijdens het bewerken van deze steen zal goed helpen tegen mogelijke deukjes, krassen en andere ongewenste situaties.

 

Spiritualiteit van Speksteen
Speksteen is ook bekend op spiritueel en psychologisch gebied. Er wordt gezegd dat de steen beschermend en kalmerend werkt. Daarnaast zou het goed zijn voor bewustwording en zelfontwikkeling, zou het de creativiteit bevorderen en zou het de kunstzinnigheid in iemand versterken. Ook zou het men helpen omgaan met veranderingen.

Ook voor het lichaam is Speksteen een ideaal hulpmiddel. Bij last van zweetoksels of zweetvoeten wordt Speksteen gebruikt vanwege zijn grote hoeveelheid talk, wat de vochtigheid zal verminderen. Daarom gebruikt men poeder gemaakt van Speksteen regelmatig bij overtollig transpireren. Door regelmatig water te mengen met Speksteenpoeder en dit op het gezicht aan te brengen, verminderd u de zichtbaarheid van rimpels. Bij huiduitslag kan Speksteen op de jeukende plekken worden gelegd, waardoor de jeuk verzacht wordt.

 

Schaal van Mohs
Het is handig om de hardheid te weten van een mineraal (van nature voorkomende stof met kristallijne structuur), om teleurstellingen te voorkomen bij het bewerken ervan, bijvoorbeeld als beeld of als sieraad. Om de krashardheid van een mineraal te kunnen meten, heeft Friedrich Mohs in 1812 de hardheidsschaal van Mohs gecreëerd. Door verschillende mineralen tegen elkaar te laten krassen, is te zien welke zachter is. Hoe minder het mineraal bekrast is, hoe hoger de waarde (cijfer) op de schaal van Mohs. Mohs heeft dit onderzoek gedaan met 10 verschillende materialen die allemaal goed te verkrijgen zijn. Omdat deze methode één van de meest simpele manieren om achter de hardheid van een mineraal te komen is, is het geen verrassing dat dit een bekende methode is. Naast de schaal gemaakt door deze Duitse geoloog en mineraloog zijn de Vickers en Rockwell methodes erg bekend. Deze zijn specifieker en geven de absolute hardheid aan. Deze vorm van hardheid is niet statistisch berekend, maar geeft aan hoe hard het voelt. Dit wordt berekend met gekeurde instrumenten in een laboratorium. Over het algemeen staat in een tabel de absolute hardheid van een mineraal aangegeven, zo ook bij Mohs. Talk wordt omschreven als 1, diamant aan het andere uiterste als 1500.

Volgens Mohs is een hardheid van 1 tot en met 2 zacht, 3 tot en met 6 middelhard en boven de 7 hard. Een mineraal met hardheid 7 wordt een half-edelsteen genoemd, boven de 7 wordt deze een edelsteen genoemd.

Schaal van Mohs	Mineraal	Voorbeelden
1	Talk	Speksteen uit Brazilië en China
2	Gips	Speksteen uit Kenia, albast
3	Calciet	Marmer, hout
4	Fluoriet	Koraal, malachiet
5	Apatiet	Tandglazuur
6	Orthoklaas	Glas
7	Kwarts	Bergkristal, rozenkwarts, amethist
8	Topaas	Aquamarijn
9	Korund	Robijn, wordt gebruikt als schuurmiddel
10	Diamant	Diamanten

 

Wist je dat-jes

• Glazenmakers schrijven met Speksteen op glas, kleermakers op laken of kledingstukken. Dit is mogelijk omdat het niet het product schaadt en het makkelijk uit te vegen is.
• Speksteen wordt vaak gebruikt als ijsklontje in whiskey. Ze smelten niet en verdunnen het drankje. Omdat de stenen zo goed tegen extreme temperatuur kunnen, kunnen zij het drankje voor wel 30 minuten lang koud houden. Wel is belangrijk dat deze van tevoren in de vriezer worden gelegd.
• Het wereldberoemde standbeeld in Rio de Janeiro, ‘’Christ the Redeemer’’,  is gemaakt van enkel cement en Speksteen.
• Tijdens de oorlog werden van Speksteen vaak bullet molds (de houders die gebruikt worden om gegoten kogels mee te maken) gemaakt, omdat deze makkelijk te bewerken waren en goed tegen de hitte konden.